Bir karar anı gelir; bir yol ayrımında kalırsınız. Akıl bir şey söyler, sezgi başka bir şey fısıldar. Peki hangi ses sizi gerçeğe daha çok yaklaştırır? İşte tam bu sorunun eşiğinde Kant’ın eleştirileri ile Panlectic düşüncenin önerdiği ufuk karşı karşıya gelir.
Kant, insan aklının evreni bütünüyle kavrayamayacağını hatırlatır. Ona göre fenomenler yani algıladıklarımız vardır, fakat onların ardındaki “kendinde şey”e doğrudan ulaşamayız. Bu sınır, Kant’ta neredeyse aşılmaz bir duvar gibidir. Panlectic yaklaşım ise aynı sınıra bir pencere açar: bilinmezlik, yalnızca sınırlayıcı bir engel değil, yeni bir keşif alanıdır. İnsanın bakışı her şeyi görmez, ama göremediğiyle birlikte düşünmeye çağırır.
Kant’ın etiğinde kategorik imperativ yer alır: öyle davran ki, davranışın evrensel yasa olsun. Saf aklın rehberliğiyle biçimlenmiş evrensel bir ahlak düşüncesi. Panlectic bakış da evrenselliği önemser, ancak bunu yalnızca aklın ürünü saymaz. İlhamla beslenen şefkat, içsel yapımıza kodlanmış adalet ve varoluşa sinmiş erdem de bu düzenin parçalarıdır. Bir başka deyişle, Kant insanın aklına güvenir; Panlectic, aklı Mutlak’tan gelen kıvılcımın yalnızca bir yüzü olarak görür.
Teleolojiye gelince, Kant doğada bir amaçlılık sezer ama bunun bilince bütünüyle açılmadığını söyler. İnsan özgür iradesiyle ahlak yasasına uyarak bu düzenle uyumlanır. Panlectic düşünce, bu resmi daha da genişletir: İrade, bütünü kuşatan Mutlak’ın elindedir; insana düşen ise bu irade içinde kendisine ayrılmış alanda kendi özgün rolünü gerçekleştirmektir. Özgürlük, tam bağımsızlık değil, verilen nüveyi işlemekle mümkündür.
Kant estetiği bireyin öznel evrenselliğinde bulur; güzellik bir ortak duyunun ürünü olarak görünür. Panlectic ise estetiği yalnızca algının değil, evrensel düzenin yansıması olarak görür. Güzellik, Mutlak’ın işaretidir; gördüğümüzde yalnızca haz duymayız, aynı zamanda evrendeki uyumla temas ederiz.
Son olarak bilgi ve mantık. Kant, bilgiyi aklın kategorilerine yaslar, rasyonel çözümleme ile sınırları çizer. Panlectic bakış bunu küçümsemez; ancak rasyonaliteyi tek başına bırakmaz. İlham, sezgi, hatta sessizlik de bilgiyi açan kapılardır. İnsan hem hesap yaparak hem de ilhamı duyarak bütüne yaklaşır.
Bütün bu karşılaştırmada açıkça görülür ki Kant’ın çizdiği sınırlar ile Panlectic düşüncenin açtığı pencereler aynı manzaraya bakar. Kant düzeni tanımlar, Panlectic o düzenin ötesine uzanma cesaretini hatırlatır. Kant’ın ahlak yasası bireyin aklında yankılanır; Panlectic ise o yankının evrenin ritmiyle birleştiğini söyler. Böylece insan yalnızca kendi sorumluluğunu değil, aynı zamanda daha büyük bir uyumun parçası olduğunu da fark eder.
