Albert Camus, absürd kavramıyla insanın anlam arayışı ile evrenin kayıtsız sessizliği arasındaki gerilimi anlatır.
Panlectic Felsefe ise süreci yalnızca bireyin iç dünyasına bırakmaz; absürdü, insan ile evrenin temas ettiği bir kesişim olarak konumlandırır.
Kuyunun Başında: Dipsiz mi, Derin mi?
Kuyunun başında durduğunuzu ve karanlığa baktığınızı hayal edin. Gözler derine iner fakat dibi seçemez. Camus, bu deneyimi insanın evrende karşılaştığı absürdün simgesi olarak okur.
Yanıt orada duruyor olabilir; yine de eliniz ona uzanmaz. Panlectic Felsefe, bu dipsizliğe farklı bir yorum getirir: Eğer sonu göremiyorsak, boşluğu bilgi, emek ve anlamla biz doldurabiliriz.
Bilim bu noktada devreye girer. İnsanlık her keşifle evreni biraz daha açıklar; fakat her bulgu yeni bilinmezleri gündeme taşır.
Newton, doğa yasalarını yazdığında çözümü bulduğumuzu sandık. Ardından Einstein, uzay-zamanın bambaşka bir gerçeklik sunduğunu gösterdi.
Sonra kuantum kuramı geldi ve yerleşik kabulleri yeniden tartışmaya açtı.
Her bakışta kuyunun derinliğini daha iyi kavrarız. Yeni her gelişme, kuyunun bitmeyen bir keşif alanı sunduğunu ortaya koyar.
Sisifos’un Taşı: Anlamın Döngüsü mü, Evrimin Hareketi mi?
Camus’nun Sisifos’u, dev bir kayayı dağın tepesine taşıdığı her seferde taşın aşağı yuvarlanmasıyla yüzleşir. Camus, bu döngüyü insanın yazgısı olarak yorumlar:
İnsan anlam kurar; fakat hiçbir sonuç son söz olmaz.
Panlectic Felsefe farklı bir soru ortaya koyar: Taşı her yukarı taşıdığımızda yalnızca yükü mü iteriz, yoksa kendimizi de dönüştürür müyüz?
Döngü ilk bakışta tekrar gibi görünür; ancak zaman akar, dünya değişir ve taşı iten kişi bir önceki hâlinden ayrılır.
Deneyim artar, perspektif genişler, hareket kör bir refleks olmaktan çıkıp bilinçli bir keşfe dönüşür.
Bilim de böyle ilerler. Evren aynı kalıpları tekrarlamaz; her tekrar yeni bir bağlam yaratır. Kepler gezegen hareketlerini çözümlerken Kopernik’i kopyalamadı;
Newton hareket yasalarını yazarken Kepler’in attığı adımı ileri taşıdı. Einstein, Newton’un çerçevesini dönüştürdüğünde geçmiş birikimi kaldıraç olarak kullandı.
Taş her defasında tam aynı noktaya düşmez; zaman ilerler, zemin değişir. Filozoflar, bilim insanları ve sanatçılar taşı itmeye devam eder; artık o taş da biz de eskisi değiliz.
Bilim ve Absürdün Kesiti: Trenin Rayları Önceden Döşenmiş Değil
Hayatı çoğu zaman bir tren yolculuğuna benzetiriz. Panlectic Felsefe, yolun önceden hazır olmadığını söyler: Rayları, ilerledikçe biz döşeriz.
Sisifos’un taşı da bu hakikati hatırlatır. Taşı yukarı çıkarırken yalnızca yük kaldırmayız; aynı zamanda yeni bir bağlam kurarız.
İnsanlık sürekli aynı sorulara döner: “Evren neden var?”, “Bilinç nereden doğar?”, “Özgür irade mümkün müdür?”
Yine de her dönüş yeni bir perspektif üretir; yanıtlar bağlamla birlikte değişir.
Önce dünya kaotik ve rastgele görünür. Olaylar kopuk, hareketler gelişi güzel durur. Bilgi katmanları arttıkça bu rastgeleliğin içinde düzenin izlerini görürüz.
Çoğu rastgelelik, aslında bizim bilgi eksiğimizi yansıtır; derine indikçe bir sistemle karşılaşırız.
Bilimde bir hipotezi doğrulamak dosyayı kapatmaz; soruyu daha derin ve iyi sorulara dönüştürür.
Kaos, yeterince geniş bir açıdan bakıldığında düzenin farklı bir biçimine işaret edebilir. Rastgele sandığımız desen, çözmeyi sürdürdüğümüz bir matematiğin sonucu olabilir.
Bağlam ve zaman, gerçekliği okuma biçimimizi belirler. Sorunun cevabı, onu hangi dönemde ve hangi perspektiften sorduğumuza göre farklılaşır.
“Madde nedir?” sorusunu tarih boyunca farklı biçimde yanıtladık:
- MÖ 400’lerde Demokritos, maddeyi bölünemez atomlarla açıkladı.
- 17. yüzyılda Newton, maddeyi kütle ve hacme sahip katı nesneler olarak tanımladı.
- 20. yüzyılda kuantum kuramı, maddenin hem dalga hem parçacık davrandığını gösterdi.
- Bugün birçok fizikçi maddeyi enerji salınımları, uzay-zaman dalgalanmaları ya da sicimlerle ilişkilendirerek yorumlar.
Bu çizgi bize şunu anlatır: Gerçeklik sabit kalsa da onu kavrayışımız bağlam ve zamanla evrilir.
Madde değişmez; fakat onu betimleme biçimimiz sürekli gelişir. Dün kesin sandığımız bilgi bugün bir duraktır; yarın yeni bir anlayışın temel taşı hâline gelir.
Sonuç: Absürd, Durağan Değil; Evrensel Bir Hareket
Camus, absürdü insanın anlam arayışı ile evrenin kayıtsızlığı arasındaki gerilim olarak tanımlar. Panlectic Felsefe, bu gerilimi bireysel trajedinin ötesine taşır ve
insanın evrene katkı sunduğu bir süreç olarak okur.
Sisifos’un taşı sorun yaratmaz; asıl sorun taşı her defasında aynı yük gibi görmektir. Taşı yukarı taşımayı sürdürdüğümüzde sürecin anlamını tartışabiliriz;
yine de biliriz ki taş her seferinde farklı bir yere düşer.
Bu fark, her çabada yeni bir şey öğrendiğimizi gösterir.